به خانه بازگشتیم فقط به عشق آقا

خاطرات ساکنان مناطق اطراف حرم سال‌هاست که زخمی است. زخمی تخریب و ساخت‌وساز‌هایی که بعد از سه دهه از اجرای طرح نوسازی و بهسازی، انگار سر تمام‌شدن ندارند و بسیاری از آن‌ها را راضی کرده است از خانه‌هایشان دل بکنند و زندگی در جای دیگری از شهر را انتخاب کنند. دلیل کوچیدن همه آن‌ها یکی است؛ خسته‌شدن از زندگی در میان کارگاه ساختمانی!

به همین دلیل است که امروز منطقه ثامن جمعیت چندانی ندارد و به‌عبارتی، کم‌جمعیت‌ترین منطقه شهری در سکونت است. طبق سرشماری نفوس و مسکن ایران در سال ۱۳۷۵ یعنی سه سال بعد از اجرای پروژه‌های عمرانی و طرح نوسازی و بهسازی بافت پیرامون حرم‌مطهررضوی، منطقه ثامن ۴۴ هزارو ۸۳۶ نفر جمعیت داشت و اکنون طبق آخرین سرشماری سال ۱۳۹۵، این منطقه حدود ۱۱ هزار نفر ساکن دارد.

ازاین‌رو، برای برگرداندن مردم در طرح نوسازی اصلاحاتی صورت گرفت تا طبق برنامه‌ریزی در پایان طرح، جمعیت ساکن به بیش از ۵۰ هزار نفر برسد. در چند سال گذشته هم نام طرحی به‌نام «خانه بازگشت» مطرح شد؛ طرحی که با تسهیل در ساخت‌وساز پلاک‌های کوچک، ارائه تسهیلات بیشتر و... به‌دنبال برگرداندن مردم است. البته هنوز نمی‌توان درباره موفقیت و شکست آن حرفی زد و باید منتظر ماند.

گزارش پیش‌رو با شنیدن حرف مردمی که دوباره به منطقه ثامن برگشته‌اند و همچنین پاسخ مسئولان، نگاهی به این رویکرد جدید دارد.

خانه اینجا را ترجیح دادیم

جواد سلحشور از آن ساکنان قدیمی عیدگاه است که در طرح «خانه بازگشت» به منطقه ثامن بازگشته است. کسی که سابقه سکونت خاندانش در این محل به چند نسل قبل برمی‌گردد، اما ۱۰ سال پیش مجبور به ترک این محدوده شد: من عاشق زندگی در این محل بودم و همیشه می‌گفتم ترجیحم به زندگی در این خاک و هم‌جواری با امام‌رضا (ع) است.

وقتی از این محل رفتم و مجبور به زندگی آپارتمانی شدم، بیشتر حس کردم چه چیز بزرگی را از دست داده‌ام. در آپارتمان آن هم‌جواری با مردم که در این محل و به‌دلیل سبک سنتی زندگی بود، دیگر نبود. شبکه اجتماعی قوی که در عیدگاه داشتم، دیگر وجود نداشت. همسایه همسایه را نمی‌شناخت و حتی روی کوچک‌ترین مسائل مثل حق شارژ و... مشکل وجود داشت.

این‌ها برای من که در عیدگاه بزرگ شده و دیده بودم همسایه تا برق خاموش همسایه را می‌دید، احوالپرسش می‌شد و همه دست‌گیر یکدیگر هستند، هضم‌نشدنی بود. از طرف دیگر من در عیدگاه هیئت داشتم و سرپرست آن‌ها بودم. مجموع این‌ها من را به این بافت برگرداند.

البته سلحشور که دسترسی آسان به امکاناتی مثل نانوایی، سوپرمارکت، مراکز متنوع خرید، مدرسه خوب و... را در زندگی خارج از این بافت تجربه کرده است، گلایه‌های زیادی هم دارد و می‌گوید: من با هر سختی بود، در عیدگاه ساکن شدم؛ اما هنوز دسترسی‌ام به امکانات محدود است. به‌عنوان مثال روز‌های چهارشنبه نانوایی محل تعطیل است و باید فرسنگ‌ها راه بریم تا به یک نانوایی برسیم. یک سوپرمارکت خوب وجود ندارد.

هر ماه چندمیلیون تومان برای سرویس مدرسه پول می‌دهم، چون مدرسه خوب نیست و دخترم در منطقه دیگری مدرسه می‌رود و صد‌ها مشکل دیگر. با این اوضاع چقدر آدم می‌تواند برای سکونت در این محدوده که با آن انس هم دارد، دوام بیاورد؟

برخورد‌ها مثل ۱۰ سال پیش است

سلحشور طرح بازگشت را خوب می‌داند و حتی از همسایه‌های قدیمشان حرف می‌زند که علاقه‌مند سکونت دوباره در بافت اطراف حرم‌مطهر هستند، اما دل پردردی دارد.

او که با علاقه زیاد و حتی آگاه به مشکلات دوباره به عیدگاه برگشته است، می‌گوید: خانه‌ای که در آن ساکنم، قدیمی است و به بازسازی نیاز دارد. از حدود یک‌سال گذشته به‌دنبال ساخت سرویس بهداشتی‌ام، هنوز مجوز نداده‌اند. در این منطقه هنوز هم برای مجوز‌ها پاسخ درستی به مردم نمی‌دهند. برخورد‌ها با ۱۰ سال قبل که طرح طاش بود، فرقی نکرده است.

با این نوع برخورد‌ها حتی اگر چندین طرح بازگشت هم بگذارند، نمی‌توانند جمعیت را افزایش دهند. باید ابتدا مدیریت را در این محدوده هیئتی و جهادی کنند، امکانات بیاورند. اگر روند به همین صورت باشد، منِ جوان نمی‌توانم در این محله بمانم و این بافت بیشتر به درد پدر و مادرم که سنی از آن‌ها گذشته است، می‌خورد.

راضی از بازگشت

حجت‌الاسلام‌والمسلمین سیدحسین روح‌بخش پدر شش دختر و پسر و بزرگ‌شده پایین‌خیابان است. او بعد از سال‌ها زندگی در نقاط مختلف دوباره به این محدوده برگشته است. به‌قول خودش توان خرید خانه در سایر نقاط را داشت، اما سهم ورثه را خرید تا ساکن خانه قدیمی مرحوم پدرش باشد.

او می‌گوید: برای من زندگی در نزدیک حرم‌مطهر از هرچیزی مهم‌تر بود. برای همین دوباره برگشتم، با اینکه از نواقص این بافت که طوماری است برای خودش، خبر داشتم.

او از این بازگشت راضی است و می‌افزاید: هنوز طرح نوسازی اجرا نشده بود، اینجا آباد بود، اما اجرای طرح محل را زواری کرد و به‌مرور امکانات کم شد. الان هم اگر دوباره امکانات را افزایش دهند، خیلی از رفته‌ها برمی‌گردند.

در بازسازی همراه مردم باشید

اکبر دهقان سال ۱۳۸۱ به‌قول خودش از این محدوده فرار کرد؛ در روز‌هایی که در اجرای طرح نوسازی دورتادور خانه‌اش مثل فلکه حضرت قدیم تخریب شده بود. انس به این محله او را دوباره بعد از چندسال مهاجرت به خیابان وحدت برگردانده است.

می‌گوید: مشهدی‌های زیادی هستند که به‌دلیل هم‌جواری با حرم‌مطهر دوست دارند ساکن این محلات شوند و حتی از همسایه‌های قدیم ما دوست دارند بازگردند، اما مشکلات را پیش می‌کشند.

برای من زندگی در نزدیک حرم‌مطهر از هرچیزی مهم‌تر بود. برای همین دوباره برگشتم

او می‌گوید: من بازسازی نکردم، اما آن‌هایی که دوست دارند برگردند، از سخت‌گیری‌های شهرداری در بازسازی می‌گویند. حرف همین زمین‌های خالی را که نمونه آن در کنار خانه من است، پیش می‌کشند و می‌گویند دوست ندارند در جایی زندگی کنند که چنین وضعیتی دارد و ناامنی می‌آورد. از ترافیک این محدوده می‌گویند. البته من سر انس به محله قدیم برگشتم و از شهرداری درخواست می‌کنم در بازسازی‌ها همراه مردم شود و از مهاجران زیاد استفاده نکند تا مردم دوباره به این محلات قدیمی
برگردند.

به‌دنبال بازگشت مردم هستیم

«طرح بازگشت بعد از ابلاغ طرح جدید نوسازی اطراف حرم‌مطهر با نام حریم رضوی مطرح شد. رویکرد هم این بود که ساکنانی که رفته‌اند، برگردند و آن‌ها که ساکن‌اند، شروع به ساخت‌وساز کنند.»

این جملات را مسئول امور مشارکت‌های مردمی شهرداری منطقه ثامن می‌گوید. محمدعلی شعبانی می‌افزاید: با این طرح، به‌دنبال برگرداندن مردم هستیم. پلاک‌های خرد که در طرح قدیم برای کلان‌پروژه‌ها تعریف شده بود، در طرح جدید برای بازگرداندن و تثبیت مردم دوباره به‌صورت خرد تثبیت شده است تا شهرداری بتواند برای آن‌ها پاسخگویی کند.

علاوه بر این، تسهیلات برای ساخت‌وساز و نوسازی در بافت فرسوده را که در سایر مناطق ۴۰۰ میلیون تومان است، در مذاکره با صندوق حرم‌ها و بازآفرینی شهری به ۶۰۰ میلیون تومان در این بافت افزایش داده‌ایم.

او با تأکید بر اینکه با دادن مشوق و فرهنگ‌سازی دنبال برگرداندن مردم هستیم، تصریح می‌کند: متأسفانه تاکنون استقبال چندانی از این طرح‌ها برای بازگشت نشده است که خیلی‌کوچک‌بودن پلاک‌ها و همچنین ورثه‌ای‌بودن آن‌ها و تمایل به فروش از دلایل اصلی است.

او با حق‌دادن به مردم به‌علت وجود مشکلاتی مثل زمین‌های خالی، کمبود امکانات و... می‌گوید: موضوع کاربری‌های خدماتی (آموزشی، بهداشتی، درمانی و...) برای رفاه مردم در طرح حریم رضوی توسعه داده شده است و باید متولی برای ساخت آن‌ها اقدام کند. به‌عنوان نمونه اداره آموزش‌وپرورش باید مدرسه بسازد نه شهرداری. ما فقط اجراکننده طرح هستیم.

برای زمین‌های خالی متعلق به شهرداری که طبق طرح طاش آن‌ها را تملک کرده‌ایم، در نقاطی خودمان فروشنده‌ایم تا زودتر تعیین‌تکلیف شود، اما کسی برای خرید نیامده است. پس نباید همه مشکلات را به شهرداری نسبت بدهیم.

او با بیان اینکه ظرفیت بافت برای سکونت بیش از ۵۰ هزار نفر پیش‌بینی شده است، از مردم برای سکونت در این محدوده دعوت می‌کند و امیدوار است با طرح‌های حمایتی جمعیت افزایش پیدا کند.

* این گزارش پنج‌شنبه ۱۷ بهمن‌ماه ۱۴۰۲ در شماره ۵۴۰ شهرآرامحله منطقه ثامن چاپ شده است.